Var mı böyle bir bayram? İlk defa duyuyorum diyebilirsiniz.

Ancak yeni değil, hep birlikte kutlamaya devam ettiğimiz, yaşı ilerleyenlerin “ahhh… nerede o eski bayramlar” dediği bir bayram.

Bayram; Kelimenin aslı Farsça bezrâm olup “sevinç ve eğlence günü” demektir. Bayram telaffuzu Oğuzlar’a aittir (Kâşgarlı Mahmud. Dîvânü lugāti’t-Türk Tercümesi) ⁽¹⁾

Eskiler “Ramazan” yahut “Kurban Bayramı” ayırımı yapmadan her iki bayram için de “bayram”ın Arapça karşılığı (âdet halini alan sevinç ve keder, bir araya toplanma günü) olan “ıyd” sözünü kullanırlarmış. Hangi bayramın kastedildiği cümlenin gelişinden anlaşıldığı için ayırım yapma gereği duyulmamış.

Sadece “mübarek bayram” mânâsına gelen “ıyd-i said” sözünün kullanıldığı olmuştur. Mutlaka bir ayırım yapılması gerektiğinde Ramazan Bayramı’na “insan olarak yaratılma” ve “ramazan orucunu tutup bayrama ulaşmanın bir şükrü olarak” “ıyd-i fıtr”, Kurban Bayramı’na da “kurban” anlamına gelen “edhâ” kelimesinin ilâvesi ile “ıyd-i edhâ” denilmiştir.

Eski asırlarda, bugün de olduğu gibi Ramazan nihayete erince oruç tutma vazifelerini ifa edebilenler, görevlerini yerine getirmenin verdiği memnuniyetle “Allah’a şükürler olsun, oruç ve diğer ibadetlerimizi yerine getirdik ve mübarek bir Ramazan ayını daha hayırlısı ile idrâk ettik” derlerdi. İfadede geçen “şükür” kelimesi zamanla bayramın da ismi oldu ve Ramazan Bayramı’na asırlarca “Şükür Bayramı” dendi.

“Şükür” ve “şeker” kelimeleri eski harflerle aynı şekilde yani “şın-kef-rı” ile yazılırlar. Metinde geçen kelimenin “şükür” mü yoksa “şeker” mi olduğu sözün gelişinden anlaşılır ve kelime nasıl gerekiyorsa öyle okunur.

Asırlar boyunca doğru şekilde, “şükür” diye okunan kelime sonraları okuma hatası neticesinde “şeker” zannedilince bayramın ismi de değişiverdi. ⁽²⁾

Başka bir araştırmaya göre isim değişikliğinin sebebi şöyle anlatılıyor.

Günümüzde dini bayramlarda gerçekleştirilen eğlenceler o kadar etkilidir ki kimi yörelerde dini bayramların ismi gerçekleştirilen kutlama ile birlikte anılmaktadır. Örneğin, Ramazan Bayramı’nın Şeker Bayramı olarak adlandırılmasıdır. Çocukların hep birlikte ev ev gezerek şeker toplaması, gelen misafirlere şeker ve tatlı ikram edilmesi gibi gelenekler bayramın ikinci ismi hâline gelmiştir.

Bir diğer örnek ise bayramlar sırasında yapılan kutlamaların da bayram olarak nitelenmesidir. Bu duruma örnek gelenek ise Zonguldak Alaplı’da ve daha başka yerlerde kutlanan “Kızlar Bayramı”dır. Kurban Bayramı’nın dördüncü günü ve Ramazan Bayramı’nın son gününün ertesi günü “Kızlar Bayramı” adı verilen kutlamalar yapılır. Bu bayram sayesinde gençler birbirleri ile tanışır, kaynaşır ve evlenip yuva kurarlar. ⁽³⁾

Şerefü'l mekân bi'l mekîn. Yani bir yerin şerefi, o yerdeki insanlardan gelir deriz. İşte Ramazan ayının şerefi de içinde bulunan ibadet ve mükafatlarından gelir ve Ramazan-ı Şerif olur.

Gelelim tekrar hicri Şevval ayının ilk üç gününde kutlanan bu bayrama. Nasıl şükretmeyelim, nasıl Şükür Bayramı olmasın?

• İnsanlara doğru yolu gösteren ve açık ayetleri içine alıp hak ile batılı ayıran Kur’ân-ı Kerîm bu ayda indirilmeye başlanmıştır. Şükürler olsun.

• Bu aydaki oruç, bedenin zekâtı ve Yüce Allah’ın bize verdiği nimetlere karşı bir teşekkürdür. Şükürler olsun.

• Bin aydan daha hayırlı olduğu (Müfessirlere güre hayırlı olanın bu gecede yapılan amel olduğu) bildirilen Kadir gecesi de bu ayın içindedir. Şükürler olsun.

• İnanarak ve sevabını Allah’tan bekleyerek oruç tutanın, geçmiş günahlarının bağışlanacağı bildirilmiştir. Şükürler olsun.

• Bu ayda kim bir oruçluyu iftar ettirirse günahlarının bağışlanmasına ve cehennemden kurtulmasına sebep olur. Aynı zamanda oruçlunun sevabı kadar sevap verilir. Şükürler olsun.

• Bu ayda bir farz işleyen, diğer aylarda yetmiş farz işlemiş gibi sevap alır. Şükürler olsun.

• Bu ayda umre yapanın hac sevabı alacağı bildirilmiştir. Şükürler olsun.

• Bu yardımlaşma ayıdır. Bu ayda müminin rızkı bollaştırılır. Şükürler olsun.

• Bu ayda tevbe kapılarını sonuna kadar açan Allah’a şükürler olsun.

• Bu sabır ayıdır, sabrın karşılığı ise cennettir. Şükürler olsun.

• Kim oruç tutanlardan ise Reyyan kapısından cennete girecektir. Şükürler olsun.

Artık rabbinizin nimetlerinden hangisini inkâr edebilirsiniz? Bir Ramazan boyunca bu nimetlerden faydalanan nasıl şükretmesin, nasıl bayram etmesin?

Alvarlı Efe Hazretleri’de neden bayram olacağını ne güzel söylemiş.

Can bula cananını,

Bayram o bayram ola.

Kul bula sultanını,

Bayram o bayram ola.

Hüzn-ü keder def ola,

Dilde hicâb ref ola,

Cümle günah aff ola,

Bayram o bayram ola.

Bizi ramazana ulaştırıp, Ramazan’ı tamamlama ve nimetlerinden faydalanma imkanını veren Allaha sonsuz şükürler olsun.

Her gününüz bayram olsun.

Şükür Bayramınız mübarek olsun…

(1)  TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/bayram#1

(2)  Habertürk.com. Murat Bardakçı. 17.07.2015

(3)  Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (THBMER). Türkiye’de 2011 Yılında Yaşayan Ramazan ve Kurban Bayramı Geleneksel Kutlamaları. S. 12