T.C. Sağlık Bakanlığı-Ordu Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Başhekimi Perinatoloji Uzmanı  Doç.Dr.Hakan Timur, gazeteci Şafak Deliçakar’a verdiği röportajda gebelere COVID-19 enfeksiyonundan korunmak için önemli önerilerde bulundu.

Timur, verdiği röportajda özellikle gebelere evde kalmaları, ev içinde bile sosyal mesafe kuralına dikkat etmeleri, kalabalık ve kapalı ortamlarda bulunmamaları, ve usulüne uygun  el yıkamalarının (en az 20 saniye) kendi ve bebeklerinin sağlığı için önemli olduğuna dair vurgu yaptı.  

Şafak DELİÇAKAR: Sayın Timur, haftanın röportajı sayfamıza hoşgeldiniz. Öncelikle Gebelik ve Covıd-19 Enfeksiyonu sürecini, belirtilerini, bulaşma yollarını, etkilerini ve hastalığın şiddetini nasıl gösterdiği yönünde ki değerlendirmelerinizi almak istiyorum. Bu önemli başlıklar hakkında neler diyeceksiniz?

Hakan TİMUR: Hoşbulduk sayın Deliçakar. Böylesine hassas bir süreçte bu fırsatı sağladığınız için teşekkür ediyorum. Evet, Coronavirüsler, hayvanlarda veya insanlarda hastalığa neden olabilecek büyük bir virüs ailesidir. İnsanlarda, birkaç koronavirüsün soğuk algınlığından Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) gibi daha şiddetli hastalıklara kadar varabilen  solunum yolu enfeksiyonlarına neden olduğu bilinmektedir.

Yeni Koronavirüs (COVID-19) enfeksiyonunda insandan insana bulaşma özelliği sebebiyle hasta sayısı hızla artmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), salgını 30 Ocak 2020’de küresel halk sağlığı krizi olarak sınıflandırmış olup, dünyada  birden fazla ülkede veya kıtada gözüktüğü ve çok geniş bir alanda yayıldığı için 11 Mart 2020 tarihinde pandemi ilan etmiştir. 

     COVID-19  enfeksiyonu  damlacık yoluyla bulaşmaktadır. Ayrıca hasta bireylerin öksürme, hapşırma yoluyla ortaya saçtıkları damlacıklara diğer kişilerin elleri ile temas etmesi sonrasında ellerini ağız, burun veya göz mukozasına götürmesi ve temas etmesi ile bulaşma olmaktadır. Kişilerin asemptomatik (hiçbir belirti olmadan) solunum yollarında virüs taşıyabildikleri ve bulaştırdıkları artık bilinmektedir. Hastalığın ortalama kuluçka süresinin 5-6 gün (2-14 gün) olduğu bazı vakalarda 14 güne kadar uzayabileceği gözlenmiştir. COVID-19’un bulaştırıcılık süresi kesin olarak bilinmemekle birlikte semptomatik dönemden 1-2 gün önce başlayıp semptomların kaybolmasıyla sona erdiği düşünülmektedir. 

     Koronavirüs enfeksiyonunun (COVID-19) hızlı yayılması, henüz bir aşısının ve tedavisinin olmaması, ölümcül olması  hastalığın yarattığı etkiyi arttırmaktadır. COVID-19 enfeksiyonunun yaratmış olduğu etki gebelerde değerlendirildiğinde, genel popülasyona göre artmış bir duyarlılık bildirilmemiştir. Ancak gebelerin hastalıklara karşı gebe olmayanlara göre daha duyarlı olmaları, benzer virüsler olan SARS-CoV ve MERS-CoV enfeksiyonlarının gebelerde yarattığı yüksek ölüm oranları yüzünden şüpheli yada enfekte gebelerin yönetimi multidisipliner bir ekip tarafından yapılmalıdır. 

     COVID-19 enfeksiyonunda kişide ateş, öksürük ve nefes darlığı gibi solunum yolu  belirtileri görülür. Virüs alt solunum yoluna yerleşirse akciğerleri tutup zatürre yapabilir, solunum yetmezliği gelişebilir.  Gebelikte COVID-19 enfeksiyonuna özgü farklı bir belirti yoktur. Hastalığa özgü belirti ve bulgular normal toplumla aynıdır. Mevcut veriler COVID-19 enfeksiyonu sonrası gebe kadınlar arasındaki hastalık şiddetinin, gebe olmayan yetişkin COVID-19 vakalarına benzer olduğunu göstermektedir.

Şafak DELİÇAKAR: Gebeler daha mı fazla risk altında?

Hakan TİMUR: Gebeler daha fazla risk altında mı diye? Gebelikteki duruma bakacak olursak, gebeliğin virüs riskini artırmadığı bilinmektedir. Ancak gebelerin bağışıklık  sistemi normal topluma göre daha baskılanmış olduğu için virüsü daha kolay kapabilirler. Bu yüzden COVID-19 enfeksiyonundan korunmada gebelerin aldıkları kişisel önlemler çok önemlidir.

Özellikle evde kalmaları, ev içinde bile sosyal mesafe kuralına dikkat etmeleri, bulundukları ortamı sık sık havalandırmaları, evlerine ziyaretçi kabul etmemeleri, kalabalık ve kapalı ortamlarda bulunmamaları gerekmektedir. Riskli olan bölgelere seyahat edilmemeli, çok gerekli olmadıkça hastaneye başvuruda bulunulmamalıdır. Hasta kişiler ile doğrudan temas edilmemesi, usulüne uygun el yıkama (ellerin sabunla en az 20 saniye yıkanması)    kendi ve bebeklerinin sağlığı için son derece önemlidir.

Şafak DELİÇAKAR: Gebelikte geçirilen COVID-19 enfeksiyonunun anne ve bebek açısından yol açacağı durumlar nedir?

Hakan TİMUR:  Bu durum bize sıkça sorulmaktadır. Ancak bunu açıklayabilmek için elimizdeki veriler şimdilik yetersizdir. Dünyada Aralık ayının sonlarında başlayan salgında bir doğum olayının gerçekleşmesi için tamamlanması gereken gebelik haftasını tamamlayabilecek süre henüz oluşmamıştır. Ancak bu sürenin sonunda elde edilen bilimsel kanıtlarla daha net bilgilere ulaşabilmemiz mümkün olacaktır. COVID-19 enfeksiyonunun anne karnında bebekte bir enfeksiyon yaratıp, doğuştan enfeksiyon yaptığına dair kanıt bulunamamıştır ancak vaka sayısı az olduğu için net bir karar verilmesi zordur. COVID-19’un anne adaylarına ve bebeklere daha kibar ve daha az saldırgan davrandığı bilinmektedir. Ancak bu durumdan gebelerin kendilerini korumamaları gibi bir kanıya kesinlikle varılmamalıdır. Aksine korunma önlemleri hem kendileri hem de bebekleri için ayrı bir öneme sahiptir.       

     Ayrıca gebeliğin ilk üç ayında yüksek ateşe maruz kalınmasının doğumsal defektleri arttırabildiğini biliyoruz. Önceki benzer salgınların (MERS ve SARS) düşük, erken ve ölü doğum oranlarını arttırdığı bilinmektedir. COVID-19 enfeksiyonunun anneden bebeğe gebelik sırasında ve doğum esnasında  anneden bebeğe doğum kanalı yoluyla geçtiğine dair bir kanıt yoktur. Ayrıca annede preeklampsi dediğimiz gebelik zehirlenmesi, gestasyonel diyabet dediğimiz gebeliğe bağlı şeker hastalığı gibi hastalıkların bebeğe COVID-19 geçişi açısından herhangi bir risk oluşturmadığı gözlenmektedir. Bazı gebelerde fetal distress (bebeğin oksijen azlığı ) ve erken doğum görülmüştür. Ayrıca doğum şekli konusunda net bir öneri yoktur. Doğumlar büyük ölçüde sezaryenle yapılmıştır. Hastanın durumu ağırlaşırsa normal doğumdan sezaryen doğuma geçiş konusu değerlendirilmelidir.

Şafak DELİÇAKAR: Pandemi döneminde rutin gebe izlemi nasıl yapılmalı?

Hakan TİMUR: Bize sıkça sorulan sorulardan biri de pandemi döneminde rutin gebe izleminin devam edip etmeyeceği yönündedir. Bu dönemde gebelerin rutin izlem süreleri kısaltılabilir. 12.hafta taraması, 20.hafta taraması, aşı randevusu, oral glukoz tolerans testi (şeker yükleme testi) ve doğuma yakın değerlendirme yapılabilir.

Ancak pandemi dönemi gebe izlemi rutini ile ilgili ulusal bir rehbere ihtiyacımız vardır. Bunun yanı sıra tansiyonu yükselen, suyu gelen, kanaması olan, sancıları başlayan, bebek hareketlerini hissetmeyen gebelerin hastaneye gelmekte tereddüt etmeyeceğini de mutlaka bilmeleri gerekmektedir.  

Şafak DELİÇAKAR: Kesin tanılı anneler de süreç nasıl işliyor?

Hakan TİMUR: COVID-19 şüpheli veya kesin tanılı olan anneden doğan yenidoğanların yönetimi multidisipliner bir  ekip tarafından yapılmalıdır. Yenidoğan COVID-19 açısından test edilmelidir. Yaklaşım yenidoğanda enfeksiyona ilişkin belirti ve bulguların görülüp görülmemesine(yenidoğan asemptomatik-yenidoğan semptomatik) ve annenin test sonuçlarına, semptomlarına göre  farklılık göstermektedir.

COVID-19 anneden doğan bebeklerin beslenmesi ile ilgili Sağlık Bakanlığı bünyesinde oluşturulan Koronavirüs Bilim Kurulu bebeğin anne ile görüşüldükten ve gerekli bilgilendirmeler yapıldıktan sonra önlemler alınarak anne sütü ile beslenebileceğini belirtmiştir.

Anne sütü ile bebeğe COVID-19 bulaşı bildirilmemiştir. Eğer anne bebeğini emzirmeye karar verir ise el hijyeni sağlandıktan sonra  N95 maske takarak bebeğini emzirebilir. Eğer anne sütünü sağarak vermek ister ise el hijyenini sağladıktan sonra, meme başı temizliğini yapıp ve cerrahi maske ile sağma işlemini gerçekleştirebilir.

Annelerin özellikle emzirmeden önce ellerini 20 saniye süre ile etkin olarak yıkamaları, tek kullanımlık havlu kullanmaları, yüzük ve bilezik kullanmamaları, bulundukları ortamı sık sık havalandırmaları ve kıyafetlerini 60-90° de normal deterjan ile yıkamaları önemlidir. 

Şafak DELİÇAKAR: Siz kesin tanılı anneleri kabul ediyor musunuz? Veya böyle durumlar karşısında nasıl bir yol izliyorsunuz? 

Hakan TİMUR: Biz T.C. Sağlık Bakanlığı-Ordu Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi  olarak  COVID-19 şüphesi veya kesin tanısı olan  gebelerimizi hastanemiz kadın doğum ek hizmet binamızda kabul ediyoruz.

Hastanemize COVID-19 şüphesi veya kesin tanısı olan gebelerimiz başvurduğu anda  tıbbi müdahalede öncelik vermek ve diğer hastalardan ayırmak amacıyla kesintisiz devam eden bu hastalarımıza özgü kurmuş olduğumuz triaj (ayırma)sistemimiz vardır.

Ancak tüm gebelerimizin şikayetlerini daha hastane girişinde sağlık personelini en az risk altında bırakacak şekilde bildirmeleri gerektiğini bilmeleri gerekmektedir. En uygunu şüpheli/kesin tanı durumunda  112 kanalı ile hastaneye başvurmalarıdır.

Hastanemiz kadın doğum ek hizmet binamızda  COVID-19 şüphesi veya kesin tanısı olan gebe hastalarımız için poliklinik hizmeti vereceğimiz polikliniğimizi ayırdık. Ayrıca bu gebelerimiz için  hastaneye yatış endikasyonu görülmeyen ancak kısa süreli müşahede altında tutulmak istenen vakalarda bir poliklinik odamızı gebe müşahede odası haline getirdik.

COVID-19 şüphesi veya kesin tanısı olup yatış endikasyonu olan gebelerimiz için  8 nitelikli odalı tuvaleti ve banyosu içinde bulunan hasta odalarımızın düzenlemelerini COVID-19 (SARS-CoV-2 Enfeksiyonu) rehberi doğrultusunda yaptık.

Bu odalarımızdan bir tanesini normal doğum eylemi için hazır nitelikli oda haline getirdik. Ayrıca hastanemiz ameliyathanesinde bir ameliyat odasını gereken enfeksiyon kontrol önlemlerini alıp, bu hastalarımız için hazır hale getirdik.

COVID-19 şüphesi veya kesin tanısı alan anneden doğan, Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesinde tedavi ve bakım ihtiyacı olan yenidoğanlarımız için ünitemizde negatif basınçlı izolasyon odamız mevcuttur.

Tüm gebelerimize salgın sürecinde  evde kalmalarının, ev içinde bile sosyal mesafe kuralına dikkat etmelerinin, hasta kişiler ile  temas etmemelerinin, ellerini usulüne uygun yıkamalarının (ellerin sabunla en az 20 saniye yıkanması) kendi ve bebeklerinin sağlığı için son derece önemli olduğunu tekrardan vurgulamak isterim.

Şafak DELİÇAKAR: Sayın Timur, verdiğiniz bilgi ve değerlendirmeleriniz için teşekkür ediyor, bu süreçte çalışmalarınızda başarılarınızın devamını diliyorum.

Hakan TİMUR: Sayın Deliçakar, bende başta şahsınız ve Ordu Yeni Haber Gazetesi ailesine kurumum ve şahsım adına teşekkür ediyor, yayın hayatınızda başarılar diliyorum.